cingozrecaininkupestesi

Yazıya başlamadan önce "saygı" kelimesini tanımını yapmak gerekli.  Tdk tanımına göre,
1. isim Değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu, hürmet, ihtiram
"İnsanlara saygıyı yitirdin mi yandın bittin, on paralık oldun demektir." - Y. Kemal
2. Başkalarını rahatsız etmekten çekinme duygusu

Benim kendi tanımıma gelirsek birinin karşısındakine dair söz ve davranışlar beklentileriyle ,o kişinin gerçekte sergilediği söz ve davranışlar arsındaki farktır. Bu fark büyükse o kişi karşısındakini saygısız diye niteler çok fazla fark yoksa saygılıdır. Diğer bir deyişle saygının iki ana unsuru vardır; ilki sergilenen söz ve davranışlar ikincisi muhatapların beklentisi. Yani bir kimsenin kendisini saygılı diye nitelemesi yanlış olur zira saygı dıştan tanımlanan bir olgudur.  

Saygının kaynaklarına gelirsek tdk'nın ilk tanımında belirtilmiş hemen hepsi, orada sayılan sebeplerden dolayı bazı kişilere olan davranış ve sözlerimizde farklı davranırız. üstün saydığın, senden yaşlı olan, yararlığı yüksek, belirli bir makam mevki sahibi, bazı meslek erbabları, yakın akrabalar gibi kişilere yaşıtlarınız ve sizinle eşit olan düzeyde insanlarda farklı davranırsınız.

Bu kategoriye giren insanlara sadece isimleriyle hitap etmezsiniz zira bu saygısızlık olarak alınır. Tabi bunun istinai durumları vardır. Misal doktorlara hastanede adıyla hitap etmezken hastane dışında buna devam etmeyebilirsiniz. Veya arkadaşınızsa hastane dışında veya kafede evde ismiyle hitap edebilirsiniz.

Diğer bir deyişle bu kategorilerdeki kişilere davranırken-aslında bütün davranışlarımızda- yer, mekan, kişi ve eraftaki diğer kişilere göre davranış söylem ayarı yapılır. Öğretmen çocukları kendileriyle aynı okulda olan ebeveynlerine anne baba demezler. Bir komutanın oğlu  o bölükte askerse baba demez. Evde anne-baba- okulda hangi meslekteyse onunla hitap edersin. Anne babaya normal ölçeklerde ismiyle hitap eden insan zor bulursunuz. Bunun normal olduğu İngiltere gibi ülkelerde bile buranın sosyal davranış koduyla büyümüş bir insan o çocuğu saygısız olarak niteler, annenin bununla sorunu olmamasına rağmen.

Uzun lafın kısası, saygı karşıdakinin beklentileri ve sosyal davranış kodlarıyla alakalıdır. Herkese saygılı davranmak zorunda değiliz neticede. Şahsen çok saygılı biri değilimdir, insanların benim hakkımdaki düşüncelerini ve beklentilerini fazla sallamam. Ama biri bir davranışıma saygısızlık derse bunu da sorun etmem. Ben daha genel bir çerçeveye göre ayarlarım davranışlarımı, daha geniş bir mutakabatla kabul edilmiş yapılabilecekler/yapılamayacaklar listesine göre, toplumsal olarak geniş tabanlı mutakabata haiz bir liste. Halk arasında buna "terbiye" deniliyor. Saygı ile terbiye arasında benzerlikler varsa da nüans farkı vardır. Terbiye daha genel bir kabule dayanırken saygı biraz daha kişisel kalmaktadır.

Örnek vermek gerekirse, birinin karşısında sigara içmek kişiye bağlı olarak saygısızlık kabul edilebilir ama terbiyesizlik değildir. Madem örneğe geldik bu yazıya yol açan örnek , iki gün önce ameliyatımı yapan doktorun söyledikleriydi. Tabii daha önce düşünmüştüm ama 50 yaşında biri sadece ismiyle seslendi diye bir doktorun bu kadar köpüreceğini tahmin etmiyordum. Her zaman yaptıkları işlem olmadığından diş hekimliğimdeki ameliyat sandıklarından uzun sürmüştü. Tabi randevuları standart olarak sürekli yaptıkları ameliyatlara göre veriyorlar. E haliyle benimki uzun sürünce birininki sarktı. Doktor beni sallamayıp saymaya başladı-edit bana da biraz taş geldi tabi, ameliyat grubunda asistanlar vardı, netice fakülte mezunu olarak eşitim saydığımdan ismiyle hitap etiğim olmuştu ama doktorun haberi yoktur tabi-

Ama bu konudaki en çarpıcı anektodum, Ankara'da bilet alırken olmuştu. Saygı- beklenti arasındaki ilişkiyi ilk kez o zaman fark etmiştim. İzmir caddesinden dönüş biletimi alıcam. Girdim içeri, söyledim işte derdimi. Bileti satan amca bir köpürdü ama nasıl. Tabi ben genel terbiye sınırlarını aşmadığımdan ağzım açık bakıyorum. Adamın kızdığı şey ise konuşurken cümle sonunda "ya" dememmiş. Emekli bir komutanla nasıl öyle konuşurmuşum. Hak etiği cevabı verdim de buradan yazmayayım. Demek istediğim ne kadar saygılıyım derseniz deyin ne kadar dikkatli ve kibar olursanız olun sizi saygısız addedecek insanlar olacaktır zira bu biraz da o insanların beklentileriyle ilgili bir durum. Ve  müneccim olmadığınız müddetçe o beklentileri bilmenize imkan yok, dediğim gibi saygı kişiseldir biraz.

Tekrar saygı isimle hitap etme olayına gelirsek, hatta biraz genişleteyim saygı-hitap olayına gelelim. Anne babanıza ismiyle hitap etmezsiniz saygıdır, yakın akrabalar ya akrabalık kelimesi veya isim+akrabalık kelimesi. öğretmenize ismiyle hitap etmezsiniz. Doktorunuza ismiyle hitap etmezsiniz. Bu liste hayli uzayabilir. Lakin bunun tersi bir durumda mevcuttur, bazen sizden yaşça büyük bir bayana x teyze demeniz sadece x demenizde daha büyük saygısızlık sayılabilir, x'in beklentisine göre. 

Bunun daha büyük sorun yarattığı bir alan peygamberlere hitap şeklidir. Ateist argümana göre ismiyle hitap etmekte sorun yoktur zira zaten inanmıyordur Hz. sayın demek olduğu için kullanmasına gerek yoktur. Bu Türkiye şartlarında hem saygısızlık hem de terbiyesizliktir. Ben hristiyan değilim ama Hristiyanların olduğu bir ortamda papaya sadece ismiyle hitap edersem saygısızlık etmiş olurum. Veya hinduların olduğu bir yerde ineklerden hoş olmayan bir şekilde bahsedersem bu da saygısızlıktır. Bir ateist saygılı olmak zorunda tabi ki değildir. Ama "bu isimle hitap etmemiz saygısızlık değildir" tezini doğru kılmaz. saygısız olduklarını kabul ettikleri sürece sıkıntı yoktur zira yazının başından itibaren dediğim gibi saygı muhatapların beklentileriyle ilgilidir. Hz. Muhammed'e sadece ön adıyla hitap edenlerin ekserisi aten inananların saygısı kırmayı hedeflemektedir. İnanmanın saçmalığını, ismiyle hitap eden yazıların genel konteksine bakarsanız negatiftir. Yani ortada bir kasıt vardır.

Kasıtlı olarak birine saygısızlık olsun diye ismiyle hitap etmekte bir seçenektir, O kişiyi alçaltmak kendinle eşit düzeye çekmek ve vurmak için. Bunu en yaygın örneği şu an başbakana olan söylemlerde mevcuttur. Sizden daha üst mertebede olan bir kişiyle ismiyle hitap etmeniz, onu sizle eşit düzeye çeker-yaşça,bilgice,deneyimce,kutsallık olarak.

Diğer bir deyişle bir insan sadece ismiyle hitap edebilmeniz için-istisnaları bir kenara bırakıyorum- yaşıtınız , sosyal statü olarak eşitiniz, samimi bir arkadaşınız vs olması gerekir. Aksi halde şartlara bağlı olarak bu tavır saygısızlık kabul edilir, eğer mevzu bahis yaygın bir inancın kutsal saydığı bir insansa o insanların yoğun olarak bulunduğu bir mekanda bunu yapmak hem saygısızlık hem terbiyesizliktir. 

hamiş: eğer bu Hz. meselesi yazıda geçiyorsa yazının genel tonlaması yazarın niyetini yansıtır, negatifse terbiyesizliktir kesinlikle ama yazıda negatif bir tonlama böyle bir konteks yoksa ya dili sürçmüştür veya lafın gelişi öyle kullanmıştır. 

hamiş2: mizahta çok saygı aramamak lazımdır ama mizahı da her halta alet etmemek gerekir